Willem Goeree

Willem Goeree wordt in 1635 geboren als zoon van een Middelburgse theoloog. Volgens latere biografen als Van Hoogstraten legde hij al op jonge leeftijd een grote interesse in de wetenschap aan de dag, en correspondeerde hij graag met geleerden. Of we dat geloven of niet, dergelijke ambities komen hoe dan ook tot een vroeg einde wanneer zijn vader in 1643 overlijdt. Goeree wordt dan ondergebracht bij zijn oom, die zijn neef liever een ‘echt’ beroep ziet kiezen. Zo raakt Willem verzeild in de boekenwereld. Hij trouwt met Elisabeth, de dochter van de uitgever Johannes Janssonius van Waesberghe. Onder diens vleugel begint ook Goeree met het uitgeversvak, en in 1680 verhuist hij naar Amsterdam. Na een hoogoplopende ruzie over de erfenis van zijn inmiddels overleden schoonvader én de dood van zijn vrouw scheiden de wegen met zijn zwagers (die hij voortaan zou kennen als niets dan ‘nagelen aan mijn doodskist’), en worden ook de zakelijke banden verbroken.

Zijn interesse in kunst en wetenschap liet Goeree echter niet los. Tegenwoordig wordt hij voornamelijk herinnerd om werken over de teken- en schilderkunst. Zo schrijft hij Inleyding tot de Practyk der Algemeene Schilderkonst (1668), evenals werken over architectuur en anatomische tekenkunst. En dat alles terwijl hij zelf helemaal niet zo goed kon tekenen! In zijn tijd stond Goeree echter net zo bekend om zijn boeken over Bijbelse geschiedenis. In werken zoals Voor-berydselen tot de Bybelse Wysheid  (1690) of Mosaize Historie der Hebreeuwse Kerke (1700) laat hij de meest uiteenlopende ideeën over de Bijbelse oudheid passeren. Zijn interesse was zeer breed, zo blijkt ook uit de veilingcatalogus van zijn bibliotheek, die na zijn dood volledig werd verkocht. Goeree bezat niet alleen een indrukwekkende hoeveelheid werken in folio (velen rijkelijk geïllustreerd), voor een ‘simpele boekverkoper’ bezat hij ook een enorme hoeveelheid zeer geleerde werken in het Latijn.

Om de bijbel te begrijpen, was Goeree van mening, moest men de tijd begrijpen die daarin beschreven wordt. Zo besteedt hij veel aandacht aan de talen, gebruiken en gebouwen van het oude Egypte en Israël. Om de schepping en de zondvloed te verklaren leunt Goeree sterk op natuurfilosofische ideeën van onder andere René Descartes en de Engelsman Thomas Burnet; de zondvloed verklaart hij door te stellen dat al dat water al binnenin de ‘aardkloot’ zat. Daarmee kiest Goeree duidelijk voor een meer ‘moderne’ wijze van bijbel-interpretatie. Van ‘letterknibbelaars en taalvitters’ moet hij niets hebben, soms kan de natuur net zoveel zeggen over de Bijbel als andersom. Desondanks twijfelt hij er geen seconde aan dat zowel de Bijbel als de natuur volkomen met elkaar in overeenstemming zijn.

Uit alles wat Goeree doet blijkt zijn interesse in beeldmateriaal. Hij bezat zeer veel boeken met en over kunst en beeld, en al zijn eigen werken zijn rijkelijk geïllustreerd. Dat leverde hem overigens wel wat hoofdbrekens op, want het kostte soms jaren voordat Goeree een kunstenaar vond die aan zijn eisen kon voldoen. Dat doorstond hij, want voor Goeree was het essentieel dat het beeld de zaken weergaf zoals zij werkelijk waren. Dat lieten zelfs de groten als Athanasius Kircher en René Descartes nog wel eens na – iets waar Goeree hen graag aan herinnert. Dat laatste is misschien wat Goeree nog wel het meeste kenmerkt: een (soms pijnlijke) eerlijkheid en botheid, karakteristiek voor deze self-made denker uit Middelburg.