Petronella Moens

Door een ernstige ziekte op vierjarige leeftijd blind geworden, bleef domineesdochter Petronella Moens (1762-1843) afhankelijk van familieleden, vrienden en later `schrijfjuffrouwen’. Het weerhield haar niet van een grote literaire productie:  romans, toneelstukken,  verhalenbundels, politieke pamfletten, gedichten voor volwassenen en kinderen, een eigen weekblad en talloze bijdragen aan contemporaine almanakken en tijdschriften.

In haar tijd gevierd om haar opvoedkundig getinte werken, moralistisch van toon, religieus geïnspireerd maar niet orthodox, geeft haar werk de huidige cultuurhistorici nog steeds  interessant onderzoeksmateriaal.  Juist haar grote vriendenkring, waarin actuele ontwikkelingen werden besproken, bood haar de kans verschillende meningen samen te vatten en van haar eigen opinie te voorzien. Heel duidelijk blijkt dat uit haar patriottisch getinte weekblad De Vriendin van ’t Vaderland (1798) waarin zij in een turbulente tijd de perikelen rond de nieuwe constitutie op de voet volgt. Haar pleidooi voor  begraven buiten de kerkmuren, scheiding tussen kerk en staat, afschaffing van de slavenhandel, onderwijs voor meisjes en afschaffing van de voorrechten van de geërfde adel, doen verrassend modern aan.   In haar exotisch-utopistische roman Aardenburg, of de onbekende volksplanting in Zuid-Amerika (1816)  schetst zij haar ideale maatschappij.

Dat zij een uitgebreide vriendenkring had, blijkt ook uit haar Vriendenrol, of Album Amicorum. Behalve door familieleden uit Friesland en Zeeland wordt het album gevuld door bijdragen van hartsvriendinnen en jarenlange trouwe vrienden. Ook  bekende tijdgenoten als Betje Wolff en Aagje Deken, de Bilderdijks en Tollens droegen hun steentje bij. Cornelis van der Reijden refereert in zijn gedicht uit 18 oktober 1803 aan een bezoek dat hij samen met haar bracht aan het Panpoëticon Batavum:

Toen ik U in het Heiligdom der dichtkunst, daar de Afbeeldsels van verdienstelijke

Dichters en Dichteressen bewaard worden, en ook uw Afbeeldsel thans eene Achtenswaardige plaats vervult, mogt inleiden; – toen uwe fijn gevoelende vingers den omtrek hunner  Gelaatstrekken zoo kunstig nateekenden; toen myne oogen  U daar opmerkte;   […] Toen stichte ik het Altaar der Vriendschap voor u in mijn hart! [..]