Jan Klinkenberg

In 1768 werd Jan Klinkenberg aangesteld als de knecht van het Leidse genootschap Kunst wordt door arbeid verkregen. Het genootschap was twee jaar eerder, in de zomer van 1766, opgericht. Dankzij de snelle successen van het genootschap, steeg het ledenaantal in de maanden na de oprichting snel. In amper twee jaar tijd zag het genootschapsbestuur zich genoodzaakt om tot tweemaal toe van vergaderzaal te wisselen. De grotere vergaderruimte bracht meer verantwoordelijkheden met zich mee en men stelde Jan Klinkenberg (?-?) aan als vaste knecht. Hij zou deze functie blijven bekleden tot de fusie van het genootschap met twee zustergenootschappen tot de Bataafsche Maatschappij van Taal- en Dichtkunde in 1800.

Klinkenberg droeg niet alleen zorg voor de praktische zaken, ook voorzag hij de vergaderingen van een jolige toon. Zo droeg hij ter gelegenheid van het zesentwintigjarige bestaan van het genootschap het gedicht ‘De Knegt van het Genootschap: Kunst Wordt Door Arbeid Verkeegen, aen de vergaderende leden, op St. Nicolaes-avond in het jaar 1792’ voor. De bijdrage was geen traditionele lofzang op dappere helden, eerbiedwaardige kerkvaders of notabele staatslieden, maar een lichtvoetige levensschets van Sinterklaas:

Ik, Jan, de Lijfknegt van Apol, ik geef den brui
[…]
Ik hef een Lofzang aen ter eer van Sunterklaes,

Het gedicht getuigde niet van hoogwaardige literaire kwaliteit, maar de platvloerse poëzie zal zeker op de lachspieren van de aanwezigen hebben gewerkt:

Waer dat Zijn Hoogheid is gebooren,
Heb ik nog nimmer kunnen hooren,
Ik heb dog uitgevorscht wie dat zijne Ouders zijn.
Zijn Vader hiette Taert, zijn Moeder Marsepijn,
Hij werd gefabriceerd, en wie zou ’t niet gelooven,
Regt boven op den kruin eens koekebakkers oven;
[…]
Die oven-warmte, moet gij weeten,
Deed ’t lieve Paer geduerig zweeten;
Heel droog van naturel, kreeg onze lieve Baes,
Misschien wel bij zijn doop, den naem van drooge Klaes.

De versregels die volgden waren doorspekt met gortdroge woordgrappen en gevatte politieke verwijzingen. Over de gevolgen van het voornemen van de Sint om een ‘Vrouwendag’ in te stellen waarop vrouwen de baas van het land zijn, hield de knecht wijselijk zijn mond.

Naast ludieke bijdragen aan de vergadering, verzorgde Klinkenberg toegewijde rondleidingen door de vergaderzaal. Hij liet geïnteresseerde toeristen de indrukwekkende literaire verzameling van het genootschap zien. Het absolute hoogtepunt van een tour door de vergaderzaal was uiteraard het Panpoëticon Batavûm. Als dank voor vijfentwintig jaar trouwe dienst, werd Klinkenberg in 1793 beloond met een portret. Met zijn toetreding tot het Panpoëticon kreeg Klinkenberg bovendien de eretitel ‘Gouverneur van het Pan’. Zijn portret werd geplaatst in de sleutellade van het kabinet. Zowel portret als geportretteerde konden zo het Panpoëticon bewaken.