Jan Harmensz. Krul

De hoogmoedige maagd Chrysenia trouwt dankzij een leugentje-om-bestwil met schoorsteenveger Iacomo en komt zo tot inkeer na een leven vol uiterlijke schijn. Deze geschiedenis is in De geluckige vryagie van den Italiaanschen schoorsteenveger (1647) aanleiding tot een lofzang op de deugd als basis van het huwelijk:

Draag u gelijk ’t behoord, en leef met haar in deugde,
Soo zal my niet te min uw houwelijk sijn tot vreugde,
Want deugd gaat boven goed; en vrede in dien staat
Is sulck een schat, die alle schat te boven gaat

Dit verhaal is geschreven door de Amsterdamse katholieke schrijver en ijzerhandelaar Jan Harmensz. Krul (1601/2-1646) en is tekenend voor zijn aanpak: Kruls werk gaat over liefde en deugdzaamheid, stroomt over van goede moralen en wijze lessen, en spreekt dankzij de ‘soet-vloeyende’ stijl een breed publiek aan.

In het geval van de Italiaanschen schoorsteenveger gebruikte Krul de vorm van een vertelling op rijm, maar dat was allerminst het enige genre dat hij beoefende. Krul stond erom bekend lustig genres en media te combineren. Hij schreef muzikale toneelstukken voor de rederijkerskamer De Eglantier, en later voor zijn zelf opgerichte Musyck-Kamer, die de integratie van muziek en toneel beoogde.  Ook publiceerde hij verzamelbundels als Minnespiegel ter deughden  (1639) en pampiere wereld (1644), waarin emblemen, liederen en toneelstukken elkaar afwisselden, en christelijke bespiegelingen naast wereldlijke rijmen stonden. De grote afbeeldingen en notenbalken maakten deze luxe uitgegeven verzamelboeken een lust voor oog en oor.

Kruls werk is gekleurd door Europese modes, die hij aanpaste aan de Noord-Nederlandse context en zijn brede publiek. Zo situeerde hij zijn pastorale poëzie in Beverwijk, waar zijn muze Catharina Baeck woonde, en paste hij in de Chistelycke offerande (1640) beelden en teksten uit de Zuid-Nederlandse  Goddelycke wenschen (1629) aan aan de omstandigheden waarin Noord-Nederlandse katholieke vrouwen leefden. In de Minnespiegel combineerde hij petrarkistische thema’s met realistische beelden. De Cupido-met-boom, eerder al in Heinsius’ Emblemata amatoria (1601) gebruikt, ging nu vergezeld van een Hollands liefdespaartje: zoals een geknotte boom beter gaat bloeien, kan uit de ‘besnoeyde struyk’ van een afgewezen minnaar ‘een beter bloeysel’ ontspruiten.

De herkenbare en toegankelijke multimediale experimenten sloegen aan en genoten ook buiten de grenzen van Holland bekendheid: in Zuid-Nederland en de oostelijke provinciën werd hij nagevolgd. Kruls sleutel tot succes was wellicht dat hij precies datgene bood wat ook Van Halen zelf met zijn Panpoëticon Batavûm beoogde: een multimediale en multizintuiglijke belevenis om eindeloos in rond te dwalen.