Cornelis Udemans

Met een moraliserend gedicht over de koopmansstad Veere levert Cornelis Hendricksz. Udemans (1598-na 1672) in 1641, op een rederijkerswedstrijd in Vlissingen, een eerste publieke proeve van zijn literaire kunnen. Udemans, die dan al 43 jaar oud is, lijkt een laatbloeier, want in de jaren die volgen publiceert hij plots het ene gedicht na het andere.

Hoewel hij geboren is in Bergen op Zoom zal Udemans bijna zijn hele leven doorbrengen in Veere, de kleine stad op het eiland Walcheren waar ook Adrianus Valerius lange tijd woonde. In Veere gaat Udemans aan de slag als smid en goudsmid, maar hij spendeert zijn vrije uren graag aan het schrijven van poëzie. Ook is hij lid van de Veerse rederijkerskamer De witte lelyen. Zijn dichtstijl doet vaak denken aan de zestiende-eeuwse rederijkerstraditie, met veel personificaties van deugden en ondeugden. Udemans’ grote voorbeeld is echter een andere Zeeuw, Jacob Cats. Met Cats deelt Udemans de liefde voor moraliserende en didactische onderwerpen, zoals de titels van enkele van zijn bundels ook illustreren: De waeckende oog, op de onsekerheyt der menschen levens (1643), Het geestelijk gebouw (1659) en Af-beelding van de verkeerde werelt (1660). Maar waar Jacob Cats puntig en vlot kan zijn, is Udemans nogal eens langdradig en drammerig. Constantijn Huygens en Cats wijden elk een lofdicht aan Udemans, maar houden zich op de vlakte over diens literaire kwaliteiten.

Interessanter is het om Udemans’ werken te plaatsen tegen de achtergrond van de tumultueuze zeventiende eeuw. De stichtende poëzie van Udemans, die streng in de leer is, reflecteert de aanhoudende religieuze discussies. Maar hij laat zich ook door politieke en militaire gebeurtenissen inspireren. Zo gedenkt Udemans, die een trouwe aanhanger is van de Oranjes, de plotse dood van Stadhouder Willem II met het gedicht Oraenjens roumantel (1650), en de gesneuvelde admiraal Cornelis Evertsen vereert hij met Bloedt-vlag, en rouw-klacht (1666). In Schrickelicke vertooninge van den staet-suchtigen Duyvel (1665) veroordeelt Udemans de Engelsen, met wie de Nederlanders in oorlog zijn, en ook in zijn Nederlantsche Tragi-comedie, vertoonende het gewoel der voorledene en tegenwoordige oorlogen in de Vereenigde Nederlanden (1652) behandelt hij de Engelse oorlog.