Daer is noch Peeter Heyns een gespraecksaem man, van goede gheleertheydt, ende een constich Poete in de Fransoysche ende in zijn Duytsche spraecke, ghelijck aan zijne uytgegeven wercken blijct, besonder aen een ghenoemt den Spiegel des Wereldts.
Met deze woorden vertaalde Cornelis Kiliaan (1528-1607) de omschrijving van Peeter Heyns door de Italiaanse koopman Ludovici Guicciardini (1521-1589) in diens Beschrijvinghe van alle de Nederlanden (1612). Peeter Heyns (1537-1598) hield school in Antwerpen, maar hij was geen gewone schoolmeester. ‘De Lauwerboom’ was een Franse school voor meisjes uit de gegoede kringen. Peeter hanteerde de nieuwste didactische principes. Hij creëerde zelf het studiemateriaal. Zo schreef hij niet alleen een grammatica en oefenboekjes om Frans te leren maar ook rekenboeken. Net zoals de jongens in de Latijnse scholen, speelden zijn leerlingen zijn zelfgeschreven Franse toneelstukken met bijna uitsluitend vrouwelijke rollen.
Ook buiten de school was hij literair actief maar dan in het Nederlands. Hoewel hij in het centrum van Antwerpen woonde was hij factor van de Berchemse rederijkerskamer De Bloeyende Wijngaert voor wie hij toneelstukken en refreinen schreef om aan de wedstrijden deel te nemen.
Hoewel hij geen geleerde was, behoorde hij tot de kring rond de Plantijnse drukkerij. Hij was bevriend met Abraham Ortelius (1527-1598). Toen Christoffel Plantijn (1520-1589) en Philips Galle (1537-1612) het plan opvatten om een pocketeditie te maken van Ortelius’ Theatrum Orbis Terrarum, spraken ze Heyns aan voor de bijschriften bij de kaarten. Voor de Nederlandse zakatlas, De Spieghel der Werelt (1577) schreef hij bij elke kaart een commentaar in verzen, voor de Franse Miroir du monde (1579) maakt hij daarvan een prozavertaling. Heyns had geen grote literaire ambities maar het feit dat hij zowel literatuur in het Nederlands als in het Frans kon bedrijven maakte hem een gewaardeerde auteur in zijn tijd.
Peeter Heyns was calvinist en aanhanger van Willem van Oranje (1533-1584). In zijn werken, zelfs in zijn schooltoneel, verwerkte hij vaak op subtiele wijze politieke boodschappen. Zijn politiek en religieus engagement noopten hem om van 1567 tot 1571 naar Keulen te vluchten en na de val van Antwerpen in 1585 naar Frankfurt en Staden, om uiteindelijk in Haarlem terecht te komen, waar hij zou overlijden in 1598.
Verder lezen
G.R.W. Dibbets, 1983. `Peeter Heyns’ Cort onderwys. Een schoolboek voor het onderwijs in de Franse taal uit de tweede helft van de zestiende eeuw.’ Tijdschrift voor Nederlandse taal- en letterkunde 99.